“Quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra?”
“እስከ መቼ ካቲላይን፣ ትዕግስታችንን ትፈታተናለህ?”
— ማርከስ ቱሊየስ ሲሴሮ፣ 63 ከክ.ል.በ.
ከሁለት ሺህ ዓመታት በፊት፣ በሮም ሪፐብሊክ የመጨረሻዎቹ የትርምስ ዓመታት ውስጥ፣ አንድ ድምፅ ከሁሉም በላይ ከፍ ብሎ ተሰማ። ይህ ድምፅ የጦር ጄኔራል ወይም የንጉሣዊ ቤተሰብ አባል አልነበረም። ይልቁንም፣ ማርከስ ቱሊየስ ሲሴሮ የተባለ ከአርፒነም ከምትባል ትንሽ ከተማ የተነሳ “አዲስ ሰው” ነበር። በወታደራዊ ኃይል ሳይሆን በቃላት ኃይል፣ በብልሃትና በሞራል መርሆዎቹ የሮምን ታላቁን መድረክ የተቆጣጠረ ሰው።
እንደ ታላቁ የሮማ ታሪክ ጸሐፊ ፕሉታርክ እንደሚነግረን፣ ሲሴሮ ንግግር ሲያደርግ ጠላቶቹ እንኳ በእንባ ይራጩ ነበር። “አስማተኛ ነው!” ይሉ ነበር። ግን አስማት አልነበረም፤ በየቀኑ ለስድስት ሰዓታት የሚለማመድ ጥበብና ዲሲፕሊን እንጂ።
ታዲያ ዛሬ፣ በ21ኛው መቶ ክፍለ ዘመን፣ ስለ ሲሴሮ ማውራት ለምን አስፈለገ? ምክንያቱም የእሱ ሕይወትና ፍልስፍና ዛሬም ድረስ ለሚገጥሙን ፈተናዎች—ከሙስናና ከፍትሕ እጦት እስከ አመራርና የዜግነት ግዴታ ድረስ—ብርሃን የሚፈነጥቅ ነው። ከሁሉም በላይ፣ አንድ ተራ ሰው ተስፋ ሳይቆርጥ፣ በመርህና በጥረት ምን ሊያደርግ እንደሚችል ሕያው ምስክር ነው።
የአንድ “አዲስ ሰው” መነሳት
የማይቻል የሚመስለውን ማሸነፍ
በጥንቷ ሮም፣ የፖለቲካ ሥልጣን በጥቂት የመኳንንት ቤተሰቦች እጅ ነበር። “ኖቩስ ሆሞ” (Novus Homo) ወይም “አዲስ ሰው” ማለትም ከእነዚህ ቤተሰቦች ውጪ የተወለደ ሰው፣ የሪፐብሊኩ ከፍተኛ ማዕረግ የሆነውን “ቆንስል” መሆን ፈጽሞ የማይታሰብ ነበር።
ትገርማላችሁ እንዴ? በ509 ከክ.ል.በ. ሪፐብሊክ ከተመሰረተች በኋላ እስከ ሲሴሮ ጊዜ ድረስ ባሉት 446 ዓመታት ውስጥ፣ 15 “አዳዲስ ሰዎች” ብቻ ቆንስል ሆነዋል። 15 ብቻ በአራት መቶ አርባ ስድስት ዓመታት!
ሲሴሮ ግን ይህንን የማይቻል የሚመስለውን ነገር አስችሏል።
የእሱ መሣሪያዎች ምን ነበሩ?
1. ትምህርት - የመጀመሪያው መሣሪያ
አባቱ ማርከስ ቱሊየስ ሲሴሮ ሲኒየር፣ ሀብታም ባለ መሬት ቢሆንም መኳንንት አልነበረም። ነገር ግን ልጁ በትምህርት ታላቅ እንደሚሆን አመኑ። በ7 ዓመቱ ወደ ሮም ልኮት ከታላላቅ መምህራን እንዲማር አደረገ፦
ስካይቮላ ኦገር - የሮም ታላቅ የሕግ ምሁርና ሊቀ ካህን። “ሕግ በቃላት ብቻ ሳይሆን በተግባር ነው” እያለ አስተማረው።
ፊሎ ከላሪሳ - የፕላቶ አካዳሚ የመጨረሻ መሪ።
አፖሎኒየስ ሞሎን ከሮድስ - የንግግር ጥበብ ታላቅ መምህር።
ሲሴሮ ምን ያህል ይለማመድ እንደነበር ታውቃላችሁ? ድምፁን ለማጠንከር በየቀኑ ወደ ባህር ዳርቻ ሄዶ ከማዕበሉ ድምፅ ጋር እየተፎካከረ ይናገር ነበር። አነጋገሩ ግልጽ እንዲሆን፣ እንደ ታላቁ ግሪክ ተናጋሪ ዴሞስቴኒስ፣ በአፉ ውስጥ ጠጠር ይዞ ይለማመድ ነበር።
2. ድፍረትና የሕግ ጥበብ - የፍትሕ ሰይፍ
የሮስሺየስ መከላከያ (80 ከክ.ል.በ.)
ገና በ26 ዓመቱ፣ ማንም የማያውቀው ይህ ወጣት፣ ታሪክ የሚያስታውሰው ቁማር ላይ ገባ። ሴክስተስ ሮስሺየስ አሜሪነስ በአባቱ ግድያ ተከሷል። ግን እውነተኛው ከሳሹ ክሪሶጎነስ - የአምባገነኑ ሱላ ታማኝ ሰው ነበር። ሱላ በአንድ ቀን ብቻ 8,000 ሮማውያንን የገደለ አምባገነን!
የሮም ታላላቅ ጠበቆች ሁሉም ፈሩ። ሆርተንሲየስ “ታምሜያለሁ” አለ፣ ኮታ “ከከተማ ወጥቻለሁ” አለ።
ሲሴሮ ብቻ ተነሳ። አባቱ “ልጄ፣ ለምን ሕይወትህን ታጠፋለህ?” ሲል ጠየቀው።
ሲሴሮ መለሰ፦ “አባቴ፣ ፍትህ ከፍርሃት ይበልጣል። ዛሬ አንድ ንጹሕ ሰው ካልተከላከልኩ፣ ነገ ማን ይከላከላል?”
በፍርድ ቤት በብልሃት ክሪሶጎነስን ብቻ ከሰሰ፣ ሱላን አላነካውም። ለአምስት ሰዓታት ያለማቋረጥ ተናገረ። ሮስሺየስ በነጻ ተሰናበተ። ሲሴሮ በአንድ ቀን የሕዝብ ጀግና ሆነ!
የቬሬስ ፍርድ (70 ከክ.ል.በ.)
ጋይዮስ ቬሬስ የሲሲሊ ገዥ ሆኖ በሦስት ዓመታት 40 ሚሊዮን ሴስተርሴስ ዘርፏል - የ44,000 ወታደሮች ዓመታዊ ደመወዝ! ሴቶችን ደፈረ፣ የአማልክት ሐውልቶችን ሰረቀ፣ የሮማ ዜጋን በመስቀል ላይ ሰቀለ!
ሲሴሮ ለ50 ቀናት ወደ ሲሲሊ ተጓዘ፣ 200 ምስክሮችን አሰባሰበ። በፍርድ ቤት አዲስ ስልት ተጠቀመ - ከረጅም ንግግር ይልቅ በቀጥታ ወደ ማስረጃዎቹ ገባ። በሁለት ሰዓት ውስጥ ብቻ ቬሬስን አጋለጠ።
ቬሬስ ፍርዱ ከመሰጠቱ በፊት ከሮም ሸሸ! ሲሴሮ በ36 ዓመቱ የሮም ቁጥር አንድ ጠበቃ ሆነ።
3. የፖለቲካ ብልሃት - ወደ ቆንስልነት መንገድ
በ63 ከክ.ል.በ. ሲሴሮ ታላቁን ክብር አገኘ - የሮም ቆንስል ሆነ! “አዲስ ሰው” ቆንስል መሆኑ በ30 ዓመታት ውስጥ የመጀመሪያው ነበር። መኳንንቱ በንዴት “ይህ ከአርፒነም የመጣ ገበሬ!” እያሉ አሙት ነበር። ሕዝቡ ግን በሐቀኝነቱና በብቃቱ መረጠው።
የማይሞተው ፍልስፍና፡ “ስለ ሞራል ግዴታዎች”
ሲሴሮ በሕይወቱ የመጨረሻ ዓመት፣ በ44 ከክ.ል.በ.፣ የተጻፈው “De Officiis” (ስለ ሞራል ግዴታዎች) መጽሐፍ ለምን ለ2000 ዓመታት ተነብቧል? ለምንስ ፍሬድሪክ ታላቁ “ታላቁ የሞራል መጽሐፍ” ብሎ ጠራው?
ምክንያቱም ሲሴሮ መሰረታዊ ጥያቄዎችን ይጠይቃል፦ እንዴት መኖር አለብን? ትክክለኛው መንገድ የቱ ነው? ስኬትና ሞራል አብረው ሊሄዱ ይችላሉ?
አራቱ ዋና በጎነቶች (Cardinal Virtues)
እንደ ሲሴሮ፣ ሁሉም የሞራል መርሆዎች በአራት ዋና ዋና በጎነቶች ላይ የተመሰረቱ ናቸው። ልክ አንድ ቤት በአራት ምሰሶች ላይ እንደሚቆም፣ አንዱ ምሰሶ ቢጎድል ቤቱ እንደሚፈርስ፣ ሞራልም እንዲሁ ነው።
1. ጥበብ (Sapientia) - የእውነት ፍለጋ
ጥበብ ማለት እውቀት ወይም መረጃ ብቻ አይደለም። ሲሴሮ እንደሚለው፣ “ጥበብ ማለት እውነትን ማወቅና ያለማቋረጥ መፈለግ ነው።”
ግን ሶስት አደጋዎች አሉበት፦
የውሸት እውቀት - የማናውቀውን እናውቃለን ብሎ ማሰብ
ከንቱ እውቀት - አስፈላጊ ያልሆኑ ነገሮችን በማጥናት ጊዜ ማባከን
የማይጠቅም እውቀት - የምናውቀውን በተግባር አለመዋል
ተግባራዊ ምሳሌ፦ አንድ ሰው ቤት ሊሸጥ ቢፈልግና ቤቱ ምስጥ እንዳለበት ቢያውቅ፣ ይህን ለገዢው መንገር አለበት ወይስ መደበቅ? ብዙ ሰዎች “መናገር የለበትም! ይሄ ንግድ ነው!” ይላሉ። ሲሴሮ ግን እንዲህ ይላል፦ “መንገር አለብህ! እውነትን መደበቅ ስርቆት ነው።”
2. ፍትህ (Iustitia) - የበጎነቶች ንግሥት
ሲሴሮ ፍትህን “የበጎነቶች ሁሉ ንግሥት” ይላታል። ሌሎቹ በጎነቶች ያለ ፍትህ ዋጋ የላቸውም።
ፍትህ ሁለት ዋና ክፍሎች አሉት፦
ማንንም አለመጉዳት - “Primum non nocere” (በቅድሚያ አትጉዳ)
የግል ንብረትን ማክበር - የህብረተሰብ መሰረት
እንዲሁም ሁለት አይነት ግፍ አለ፦
በተግባር የሚፈጸም ግፍ (Active Injustice)
በዝምታ የሚፈጸም ግፍ (Passive Injustice)
“ግፍ ሲፈጸም ዝም የሚል ሰው፣ ከበዳዩ እኩል ተጠያቂ ነው። መርዳት እየቻለ የማይረዳ፣ ወንድሙን እንደከዳ ይቆጠራል።”
ይህ ለዛሬው ዘመን ምን ያህል ወቅታዊ ነው! ሙስና ስናይ “የኔ ጉዳይ አይደለም” ብለን ዝም እንላለን። ሲሴሮ ግን “የሁላችንም ጉዳይ ነው!” ይለናል።
3. ድፍረት (Fortitudo) - ለእውነት መቆም
“እውነተኛ ድፍረት ማለት ውጤቱ ምንም ይሁን ምን፣ ትክክል ነው ብሎ ያመኑበትን ነገር ለማድረግ መቆም ነው።”
ግን ማስጠንቀቂያ አለው! “ክፋትን እያገለገለ ያለ ድፍረት፣ አረመኔነት ነው።” አንድ ወንበዴ ደፋር ሊሆን ይችላል፣ ግን ጀግና አይደለም።
የሬጉለስ ምሳሌ፦ የሮማ ጄኔራል ማርከስ አቲሊየስ ሬጉለስ በካርቴጅ ተማረከ። “የእስረኞች ልውውጥ እንዲደረግ ለሮም ጥያቄ አቅርብ፣ ካልሆነ ተመልሰህ መጥተህ በስቃይ ትሞታለህ” ተባለ። ሮም ሲደርስ ግን “ልውውጡን አትቀበሉ! ሮምን አይጠቅምም” አለ። “አንተ ግን ትሞታለህ!” አሉት። “ቃሌን ሰጥቻለሁ። መመለስ አለብኝ” አለና ወደ ካርቴጅ ተመለሰ። በአሰቃቂ ሁኔታ ተገደለ፣ ግን የሮምን ክብር አዳነ፤ ቃልን የማክበርን ትልቅነት አሳየ።
4. ራስን መግዛት (Temperantia) - ሚዛናዊነት
“በሁሉም ነገር ልከኝነት ያስፈልጋል።” በልግስናም እንኳ ራስን መግዛት ያስፈልጋል። “ሁሉንም ነገርህን ሰጥተህ ከደኸየህ በኋላ ሌሎችን መርዳት አትችልም።”
ሲሴሮ “Decorum” - ተገቢነት የሚል ጽንሰ ሐሳብ ያስተማራል። ማለትም፣ በየቦታውና በየጊዜው ተገቢውን ነገር ማድረግ። በቀብር ላይ መሳቅ ተገቢ እንዳልሆነ ሁሉ፣ በሰርግ ላይ ማልቀስም ተገቢ አይደለም።
ሞራልና ጥቅም - የዘላለም ትግል?
ብዙ ሰዎች “ሞራል ጥሩ ነው፣ ግን በእውነተኛው ዓለም አይሰራም። ለመሳካት ማታለል የግድ ነው” ይላሉ።
ሲሴሮ ይህንን በጽኑ ይቃወማል! “በሞራልና በጥቅም መካከል ግጭት የለም፤ የሚመስለው ብቻ ነው። በረጅም ጊዜ ሲታይ፣ ሞራላዊነት ሁልጊዜ ያሸንፋል።”
ምሳሌ ይሰጣል፦ ሐቀኛ ነጋዴ ታማኝ ደንበኞችን ያፈራል። አታላይ ነጋዴ ለጊዜው ቢያተርፍም፣ በመጨረሻ ደንበኞቹን ያጣል።
ስለ ሙያ ምርጫና የህዝብ አገልግሎት
“እያንዳንዱ ሰው ተፈጥሯዊ ችሎታውን ማወቅ አለበት። ለምን ተፈጠርክ? በምን ጎበዝ ነህ?”
ብዙ ሰዎች ሙያን የሚመርጡት በቤተሰብ ግፊት፣ ለገንዘብ ወይም ለዝና ብለው ነው። ይህ ግን ስህተት ነው።
“ችሎታህን ተከተል፤ ነገር ግን ይህን አስታውስ፦ ከሁሉም የላቀው ሙያ የህዝብ አገልግሎት ነው።”
ለምን? “ምክንያቱም የግል ስኬት ራስህን ብቻ ሲያድን፣ የህዝብ አገልግሎት ግን መላውን ማህበረሰብ ያድናል።”
የካቲላይን ሴራና የቃላት ኃይል
በቆንስልነቱ ዓመት (63 ከክ.ል.በ.)፣ ሲሴሮ ትልቅ አደጋ ገጠመው - የካቲላይን ሴራ!
ሉሺየስ ሰርጊዮስ ካቲላይና የከሰረ ቁማርተኛና ነፍሰ ገዳይ ነበር። እቅዱ ሮምን ማቃጠል፣ ሴኔቱን መግደል፣ ዕዳዎችን መሰረዝ፣ የባሪያዎችን አመጽ በመቀስቀስ ሥልጣን መያዝ ነበር!
ኅዳር 8፣ 63 ከክ.ል.በ.፣ ሲሴሮ ወደ ሴኔት ሲገባ፣ ካቲላይን በድፍረት እዚያው ተቀምጦ ነበር! ሲሴሮም ታሪካዊ ንግግሩን አደረገ።
“Quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra?”
“እስከ መቼ ካቲላይን፣ ትዕግስታችንን ትፈታተናለህ?”
ኃይለኛ ንግግር ነበር! ሴኔቱ በሙሉ ጸጥ አለ። ካቲላይንም ምንም ሳይናገር ተነስቶ ከሮም ሸሸ!
ይህ የቃላት ኃይል ነው! ሲሴሮ ጦር ሰራዊት አልነበረውም፣ ግዙፍ ሀብትም አልነበረውም። የነበረው ቃላት ብቻ ነበሩ!
የሲሴሮ ውርስ በታሪክ ውስጥ
በመካከለኛው ዘመን (500-1500)
ቅዱስ አውግስጢኖስ፦ “ሲሴሮ ወደ ፍልስፍና የመራኝ እሱ ነው”
ቅዱስ ቶማስ አኩዊናስ ስለ ተፈጥሮ ህግ ከሲሴሮ ተምሯል
በህዳሴው ዘመን (1400-1600)
ፔትራርክ “አባቴ ሲሴሮ” እያለ ይጠራው ነበር
ኢራስመስ፣ ሞንቴኝ - ሁሉም ከሲሴሮ ትምህርቶች ቀስመዋል
በብርሃነ ዘመን (1650-1800)
ጆን ሎክ፣ የዴሞክራሲ አባት፣ ሲሴሮን አጥንቷል
ሞንቴስኪዩ የሥልጣን ክፍፍልን ሀሳብ ከሲሴሮ ተምሯል
ቮልቴር “ሲሴሮ የነጻነት ድምጽ ነው” ብሏል
የአሜሪካ መስራቾች
ጆን አዳምስ ሲሴሮን በየቀኑ ያነብ ነበር!
ቶማስ ጀፈርሰን “De Officiis”ን በልቡ ሸምድዶት ነበር
የሲሴሮ ሀሳቦች በአሜሪካ ህገ መንግስት ውስጥ በግልጽ ይንጸባረቃሉ!
በ20ኛው እና 21ኛው ክፍለ ዘመን
ማርቲን ሉተር ኪንግ ጁኒየር “ከበርሚንግሃም እስር ቤት የተጻፈ ደብዳቤ” ላይ ሲሴሮን ጠቅሷል። “ኢ-ፍትሃዊ ህግ፣ ህግ አይደለም” - ይህ የሲሴሮ ሀሳብ ነው።
ባራክ ኦባማ በሃርቫርድ የህግ ትምህርት ቤት ሲያስተምሩ ሲሴሮን አንስተዋል
ኔልሰን ማንዴላ 27 ዓመታት በእስር አሳለፉ። ለምን? ለእውነት እና ለፍትህ ስለቆሙ
ለኢትዮጵያና ለአፍሪካ ያለው ትምህርት
1. ስለ ሙስና
አፍሪካ በሙስና ክፉኛ ትሰቃያለች። ይህ የታወቀ ነው። ሲሴሮ ምን ይላል?
“ሙስና የሚጀምረው ከግለሰቡ ነው። መፍትሔውም ከግለሰቡ መጀመር አለበት።”
አንድ ቅን ባለስልጣን ሌሎችን ያነሳሳል
አንድ ሐቀኛ ነጋዴ ገበያውን ይለውጣል
አንድ ፍትሃዊ ዳኛ ስርዓቱን ያድሳል
ግን ሙስና በነገሰበት ስርዓት እንዴት ቅን መሆን ይቻላል?
ሲሴሮ መልስ አለው፦
ከራስህ ጀምር - መላውን ስርዓት ባትለውጥም፣ ራስህን መቀየር ትችላለህ
ጓደኞችህን ምረጥ - ከቅን ሰዎች ጋር ተሰባሰብ
ትዕግስት ይኑርህ - ለውጥ ቀስ በቀስ የሚመጣ ሂደት ነው
“የአንድ ሻማ ብርሃን ጨለማውን ሙሉ በሙሉ ላያጠፋው ይችላል፤ ግን ጨለማው ራሱ ያችን ብርሃን ሊያጠፋት አይችልም።”
2. ስለ ልማትና ዴሞክራሲ
ብዙ የአፍሪካ መሪዎች “መጀመሪያ ልማት፣ ከዚያ ዴሞክራሲ” ይላሉ። “ድሃ ህዝብ ነጻነትን አይበላም” ሲሉም ይሰማል።
ሲሴሮ ቢኖር ምን ይል ነበር?
“ነጻነት ከዳቦ ይበልጣል። ምክንያቱም ያለ ነጻነት፣ ዳቦውም ያንተ አይደለም።”
ታሪክ እንደሚያሳየን፣ አምባገነኖች ልማትን ቃል ይገባሉ፤ ግን የሚያመጡት ባርነትን ነው። እውነተኛ ልማት የሚመጣው ከነጻነት ጋር ነው - ህዝብ ሲያስብ፣ ሲፈጥር፣ ሲተችና ሲሳተፍ።
3. ስለ ወጣቶችና ትምህርት
ከ60% በላይ የሚሆነው የአፍሪካ ህዝብ ከ25 ዓመት በታች ነው። በኢትዮጵያ ደግሞ 70% የሚሆነው ከ30 ዓመት በታች ነው።
ሲሴሮ ስለ ወጣቶች ምን ይላል? “ወጣቶች የህብረተሰብ ተስፋ ናቸው። ግን እውነተኛ ትምህርት ያስፈልጋቸዋል።”
እውነተኛ ትምህርት ማለት መረጃ መሸምደድ ወይም ዲግሪ መሰብሰብ ብቻ አይደለም። ማሰብን፣ መጠየቅን እና መተቸትን መማር ነው።
4. ስለ ብሔርተኝነትና አንድነት
አፍሪካ በብሔር ግጭቶች ትታመሳለች። ሩዋንዳ፣ ደቡብ ሱዳን፣ ኢትዮጵያ - ምሳሌዎቹ ብዙ ናቸው።
ሲሴሮ የሮምን ታሪክ ጠንቅቆ ያውቅ ነበር። ሮም ብዙ ብሔሮችን አካታ ነበር - ላቲኖች፣ ሳቢኖች፣ ኢትሩስካኖች። እንዴት አንድ ሊሆኑ ቻሉ?
“በጋራ ህግ፣ በጋራ ዜግነት እና በጋራ እሴቶች። ማንም የየብሔሩን ማንነት አልካደም፤ ግን ሁሉም ራሱን እንደ ሮማዊ ዜጋም ይቆጥር ነበር።”
ይህ ለኢትዮጵያ ትልቅ ትምህርት ነው። ከ80 በላይ ብሔሮች አሉን፤ ይህ እርግማን ሳይሆን ሀብት ነው። ግን የጋራ ዜግነት ማንነት ያስፈልገናል።
5. ስለ ፍርድ ቤትና ህግ
ሲሴሮ ታላቅ ጠበቃ እንደመሆኑ፣ ለህግ ከፍተኛ ክብር ነበረው። “የህግ የበላይነት የነጻነት መሰረት ነው” ይል ነበር።
በአፍሪካ፣ ህግ በወረቀት ላይ ቢኖርም በተግባር ግን ሲሰራ አይታይም። ለምን? ምክንያቱም መሪዎች ከህግ በላይ እንደሆኑ ስለሚያስቡ ነው።
ሲሴሮ ምን ይለናል?
“ህግ ከሁሉም በላይ መሆን አለበት። ከንጉሥ እስከ ፕሬዝዳንት፣ ከጄኔራል እስከ ተራ ዜጋ - ሁሉም ከህግ በታች መሆን አለባቸው።”
6. ስለ ቴክኖሎጂና የሀሰት ዜና
ዛሬ አዲስ ፈተና አለ - ቴክኖሎጂ። ፌስቡክ፣ ትዊተር፣ ቲክቶክ - ሁሉም ቃላትን በፍጥነት ያሰራጫሉ። ግን እውነትም ሆነ ውሸት፣ በተመሳሳይ ፍጥነት ይጓዛሉ።
ሲሴሮ ዛሬ ቢኖር ምን ይል ነበር?
“ቴክኖሎጂ መሳሪያ ነው። ለበጎም ለክፉም ሊውል ይችላል። ዋናው ነገር ማን እና እንዴት እንደሚጠቀምበት ነው።”
የሀሰት ዜና ትልቅ ችግር በሆነበት በዚህ ዘመን፣ ሲሴሮ “እውነትን ከውሸት መለየት የዜግነት ግዴታ ነው” ይለን ነበር።
Critical thinking ወይም ሂሳዊ አስተሳሰብ ያስፈልገናል። ያነበብነውን ሁሉ ማመን የለብንም፤ መጠየቅ፣ መመርመር አለብን።
ለወጣቶች የመጨረሻ መልዕክት
ስለዚህ ለወጣቶች መልዕክታችን ይህ ነው፦
አንብቡ! ታሪክን፣ ፍልስፍናን፣ ሳይንስን። እውቀት ኃይል ነው፤ ድንቁርና ባርነት ነው።
አስቡ! እያንዳንዱን ነገር ጠይቁ። “ለምን?” “እንዴት?” “ይህ ትክክል ነው?”
ተነሱ! ለእውነት፣ ለፍትህ፣ ለነጻነት። ዝምታ ከተባባሪነት አይተናነስም።
ስሩ! በትንሹም ቢሆን። አንዲት ቅን ተግባር፣ አንዲት የእውነት ቃል፣ አንድ ትክክለኛ ውሳኔ።
የሲሴሮ የመጨረሻ ቃላትና ዘላለማዊ ውርስ
የሲሴሮ የመጨረሻ ቃላት ምን ነበሩ? ታሪክ እንደሚነግረን፣ ገዳዮቹ ሲመጡ እንዲህ አለ፦
“እዚህ ነኝ፣ አንድ አሮጌ ወታደር።”
አንገቱን ዘረጋላቸውና በሰላም ሞተ።
ግን እውነተኛው የመጨረሻ ቃሉ በ”De Officiis” ውስጥ ይገኛል፦
“ሰውነቴ ቢሞትም፣ በህይወቴ የኖርኩባቸው መርሆዎች ግን አይሞቱም። እውነት ዘላለማዊ ነው።”
እናም ትክክል ነበር። ከ2000 ዓመታት በኋላም፣ ቃሉ አልሞተም፤ ሀሳቡ ህያው ነው።
ማጠቃለያ
የሲሴሮ ሕይወት አንድን ታላቅ እውነት ያስተምረናል፦ አንድ ሰው፣ በትክክለኛ መርህና በጠንካራ የሥራ ሥነ ምግባር ከተመራ፣ ከየትኛውም ቦታ ተነስቶ ታሪክን ሊለውጥ ይችላል።
እሱ የተወልን ውርስ የፖለቲካ ስልቶችን ብቻ ሳይሆን፣ በክብር፣ በፍትሕና በእውነት ላይ የተመሠረተ ሕይወት እንዴት መምራት እንዳለብን የሚያሳይ የሞራል ካርታ ነው።
እኛ የ3000 ዓመት ያልተቋረጠ ታሪክ ያለን ህዝብ ነን — አክሱም፣ ላሊበላ፣ ጎንደር፣ አድዋ። ግን ታሪክ ብቻውን በቂ አይደለም። አሁን አዲስ ምዕራፍ መገንባት አለብን።
ከሲሴሮ ምን እንማራለን? አንድ ሰው ብቻውን ትልቅ ለውጥ ሊያመጣ ይችላል። ሲሴሮ “novus homo” ነበር - ከተራ ቤተሰብ የተነሳ። ግን የሮምን ታሪክ ለወጠ። እኛም እንችላለን!
በመጨረሻም ሲሴሮ እንዳለው፦
“Non quia difficilia sunt non audemus, sed quia non audemus difficilia sunt.”
“ነገሮች ከባድ ስለሆኑ አንደፍርም ማለት አይደለም፤ ስለማንደፍር ነው ከባድ የሚሆኑት።”
የዚህ ጽሑፍ ዓላማ የማርከስ ቱሊየስ ሲሴሮን ሕይወት፣ ፍልስፍናና ውርስ ለአዲሱ ትውልድ በአማርኛ ማስተዋወቅ ነው። ሲሴሮ ከ2000 ዓመታት በፊት የኖረ ቢሆንም፣ ትምህርቶቹ ለዛሬው ኢትዮጵያና አፍሪካ እጅግ ወቅታዊ ናቸው። ይህ የታሪክ ትምህርት ለወደፊታችን መንገድ ብርሃን ይሆናል ብለን እናምናለን።
ታሪክ ያስተምረናል፤ እኛም እናስተምራለን።
