መግቢያ፡ የ2500 ዓመታት የጥበብ ቅርስ
ከክርስቶስ ልደት በፊት 552 ዓመት በቻይና ሉ ግዛት የተወለደው ኮንፊሺየስ (孔子)፣ ከሶክራጥስና ከኢየሱስ ጎን ተሰልፎ በዓለም ታሪክ ውስጥ ከታዩ ሦስት ታላላቅ መምህራን አንዱ ሆኖ ይቆጠራል። ለሁለት ሺሕ አምስት መቶ ዓመታት ያህል የምሥራቅ ሥልጣኔን የመራ፣ የቻይናን የትምህርት ሥርዓት፣ የመንግሥት አስተዳደርና የማኅበረሰብ እሴቶችን የቀረጸ ሰው ነበር። አናሌክትስ (論語) የሚባለው የኮንፊሺየስ አስተምህሮዎች ስብስብ፣ ዛሬም ድረስ ለሚሊዮኖች የሕይወት መመሪያ ነው።
ኮንፊሺየስ ልክ እንደ ሶክራጥስና ኢየሱስ፣ አንድም መጽሐፍ አልጻፈም። ደቀ መዛሙርቱ የሰበሰቧቸው አስተምህሮዎቹ ግን የቻይናንና በአጠቃላይ የምሥራቅ እስያን ሥልጣኔ መሠረት ሆነዋል። በአንድ ወቅት እስከ ሦስት ሺሕ የሚደርሱ ተማሪዎች ነበሩት። ከእነዚህ መካከል የቅርብ ደቀ መዛሙርቱ የነበሩት ናቸው አስተምህሮቶቹን ለትውልድ ያስተላለፉት።
የቻይና ባህላዊ አውድ
የኮንፊሺየስ ዘመን ቻይና በፖለቲካዊ ቀውስ ውስጥ የነበረች ነበር። ንጉሠ ነገሥቱ በስም ብቻ ሲሆን፣ እውነተኛው ሥልጣን በየግዛቶቹ መሳፍንት እጅ ነበር። ይህ የፖለቲካ መበታተን፣ የሥነ-ምግባር ውድቀትንና የማኅበረሰብ እሴቶች መናጋትን አስከትሎ ነበር። ኮንፊሺየስ በዚህ ቀውስ ጊዜ የሚፈለገው አዲስ ሥርዓት መፍጠር ሳይሆን፣ ወደ ጥንታዊ እሴቶችና ወጎች መመለስ እንደሆነ አምኖ ነበር።
በጥንታዊው የቻይና ታሪክ ውስጥ የኮንፊሺየስ ሥፍራ ልዩ ነው። እርሱ የቻይናን ጥንታዊ ግጥሞች በመለየት 300 ምርጥ ዜማዎችን መርጧል። እነዚህ ዜማዎች ለቻይና ባህል መሠረት ሆነዋል። “ዜማዎችን ሳያውቅ ሰው መናገር አይችልም” ያለው ኮንፊሺየስ፣ ሙዚቃና ግጥም የነፍስ ስምምነትን (harmony) ለመፍጠር እንደሚረዱ ያምን ነበር።
የሕይወት ደረጃዎች
ኮንፊሺየስ ሕይወቱን በደረጃዎች ከፍሎ ይገልጻል፦
በ15 ዓመቱ - ትምህርት ጀመረ
በ30 ዓመቱ - አቋሙን አስቀመጠ (ለእውነት ፍለጋ ሕይወቱን ለማዋል ወሰነ)
በ40 ዓመቱ - ጥርጣሬዎቹ ተወገዱ (ዳኦን/መንገዱን መረዳት ጀመረ)
በ50 ዓመቱ - ሰማይ የወሰነለትን ተረዳ (ዕጣ ፈንታው ማስተማር እንደሆነ ገባው)
በ60 ዓመቱ - ጆሮው በትክክል ተስተካክሎ ነበር
በ70 ዓመቱ - የእውነት መንገድ እንደሚከተል አወቀ
ይህ የሕይወት ደረጃዎች ምደባ የሚያሳየው የሰው ልጅ ቀጣይነት ያለው ዕድገት መኖሩንና ወደ ጥበብ የሚያደርገው ጉዞ እስከ መጨረሻው እንደሚቀጥል ነው።
ዋና አስተምህሮዎች
1. ሬን (仁) - ቸርነት/ሰብዓዊነት
የኮንፊሺየስ ማዕከላዊ አስተምህሮ “ለራስህ የማትወደውን ለሌላ አታድርግ” የሚለው ወርቃማ ሕግ ነው። ይህ በኢትዮጵያ “የማታ ቢራ ለራስህ፣ የጧቱ ለሌላ” በሚለው ምሳሌ የሚገለጸው እሴት ጋር ይመሳሰላል። ቸርነት ወይም ሬን የሚባለው፣ የሰው ልጅ መሠረታዊ ጥሩነትንና ሌሎችን የማክበር ባህርይን ያመለክታል።
2. ሊ (禮) - ሥርዓትና ወግ
ኮንፊሺየስ ሥርዓቶችንና ወጎችን ከፍተኛ ቦታ ይሰጣቸው ነበር። ይህ ባዶ ሥነ-ሥርዓት ሳይሆን፣ በማኅበረሰብ ውስጥ ስምምነትን ለመፍጠር የሚረዱ መንገዶች ናቸው። እያንዳንዱ ሰው ቦታውንና ኃላፊነቱን ሲያውቅ፣ ማኅበረሰቡ በሥርዓት ይኖራል።
3. ዢ (智) - ጥበብ
ጥበብ ማለት ምን መደረግ እንዳለበት ማወቅ ነው። ኮንፊሺየስ ጥበብ የሚገኘው በቀጣይነት በሚደረግ ትምህርት፣ በራስ ምልከታና በታሪክ ጥናት እንደሆነ ያስተምራል።
4. ዮንግ (勇) - ድፍረት
ድፍረት ማለት በእውነት መጽናትና ውጤቱን ሳንፈራ ትክክለኛውን ማድረግ ነው። ኮንፊሺየስ አንድ ሰው ሊገድለው ሲያስፈራራው “ሰውነቴን መግደል ትችላለህ፤ ነገር ግን በውስጤ ያለውን እውነት ማጥፋት አትችልም” ብሏል።
5. ዤንግ ሚንግ (正名) - ስሞችን ማስተካከል
ኮንፊሺየስ እያንዳንዱ ነገር በትክክለኛው ስሙ መጠራት እንዳለበት ያስተምራል። አባት አባት፣ ልጅ ልጅ፣ ንጉሥ ንጉሥ መሆን አለበት። ይህ ማለት እያንዳንዱ ሚናውንና ኃላፊነቱን መወጣት አለበት ማለት ነው።
በመንግሥት አስተዳደር ላይ ያለው ተጽዕኖ
ኮንፊሺየስ የመንግሥት ዋና ዓላማ የሕዝቡን ደህንነት ማረጋገጥ እንደሆነ ያስተምራል። ገዥዎች የተማሩና በሥነ-ምግባር የበለጹ መሆን አለባቸው። “ገዥ በምግባር ቢመራ፣ እንደ ሰሜን ኮከብ በቦታው ቆሞ፣ ሌሎች ኮከቦች በዙሪያው እንደሚዞሩ፣ ሕዝቡም ይከተለዋል” ይላል።
ለሁለት ሺሕ ዓመታት ያህል የቻይና የመንግሥት ሥርዓት በኮንፊሺየስ አስተምህሮ ላይ ተመሥርቶ ነበር። የመንግሥት ሠራተኞች ሁሉ የኮንፊሺየስን ሥራዎች ማጥናትና በእነሱ ላይ የተመሠረተ ፈተና ማለፍ ነበረባቸው። ይህ የፈተና ሥርዓት ዘመናዊው የሲቪል ሰርቪስ መሠረት ነው።
ከሶክራጥስና ኢየሱስ ጋር ንጽጽር
ኮንፊሺየስ፣ ሶክራጥስና ኢየሱስ በብዙ መንገድ ይመሳሰላሉ፦
ሦስቱም መጻሕፍት አልጻፉም
ሦስቱም መምህራን ነበሩ
ሦስቱም ትምህርት ማለት ውስጣዊ እውነትን ማውጣት እንደሆነ ያምኑ ነበር
ሦስቱም የግል ሥነ-ምግባርና የዜግነት ግዴታ እንደማይነጣጠሉ ያስተምሩ ነበር
ሦስቱም ለእውነት ሲሉ ሕይወታቸውን ለመሰዋት ዝግጁ ነበሩ
ልዩነታቸው፣ ኮንፊሺየስ ስለ መለኮት እምብዛም አይናገርም። ትኩረቱ በሰዎች መካከል ባለው ግንኙነትና በዚህ ዓለም ላይ እንዴት በሥርዓት መኖር እንደሚቻል ላይ ነው።
ለአፍሪካና ለኢትዮጵያ አውድ ያለው ጠቀሜታ
የኮንፊሺየስ አስተምህሮዎች ለአፍሪካውያን፣ በተለይ ለኢትዮጵያውያን፣ በርካታ ጠቃሚ ትምህርቶች አሏቸው፦
1. የባህል ጥበቃ
ኮንፊሺየስ ከታሪክና ከባህል መገለል እንደ ሥር የሌለው ዛፍ መሆን እንደሆነ ያስተምራል። ይህ በዘመናዊነት ስም ባህላቸውን ለሚጥሉ አፍሪካውያን ትልቅ መልእክት ነው። የኢትዮጵያ “የአባቶች ልምድ አይተውም” አባባል ከኮንፊሺየስ አስተምህሮ ጋር ይጣጣማል።
2. የቤተሰብ እሴቶች
በኢትዮጵያ ባህል ያለው የቤተሰብ አክብሮትና የወላጆች ክብር፣ ከኮንፊሺየስ “ሺያኦ” (孝 - filial piety) አስተምህሮ ጋር በቀጥታ ይገናኛል። “የወላጆችን ምክር የሰማ አይጣል” የሚለው የኢትዮጵያ ምሳሌ፣ ኮንፊሺየስ ለወላጆች አክብሮት ከሚሰጠው ትልቅ ቦታ ጋር ይስማማል።
3. የትምህርት ዋጋ
ኮንፊሺየስ “ማሰብ ያለ ማጥናት ከንቱ ነው፤ ማጥናት ያለ ማሰብ አደገኛ ነው” ይላል። ይህ ለአፍሪካ የትምህርት ሥርዓት መሻሻል ጠቃሚ አቅጣጫ ነው። ትምህርት ዕውቀትን ማከማቸት ብቻ ሳይሆን፣ ሥነ-ምግባርንና ጥበብን ማዳበር መሆን አለበት።
4. መልካም አስተዳደር
የኮንፊሺየስ የመልካም አስተዳደር መርሆዎች - ገዥዎች ለሕዝብ እንጂ ለራሳቸው መስራት አለባቸው፣ በምግባር መምራት አለባቸው - ለአፍሪካ መሪዎች አስፈላጊ ትምህርት ነው። “ንጉሥ ሲሸሽ ዝናብ አይለቅም” የሚለው የኢትዮጵያ አባባል፣ መሪዎች በምግባር መምራት እንዳለባቸው ከሚያሳየው የኮንፊሺየስ አስተምህሮ ጋር ይዛመዳል።
መደምደሚያ
ኮንፊሺየስ ከሁለት ሺሕ አምስት መቶ ዓመታት በፊት ያስተማራቸው እሴቶች ዛሬም ጠቃሚነታቸው አልቀረም። በግሎባላይዜሽን ዘመን፣ የሰው ልጅ መሠረታዊ እሴቶች እየተሸረሸሩ ባሉበት ወቅት፣ የኮንፊሺየስ አስተምህሮዎች - ቸርነት፣ ሥርዓት፣ ጥበብ፣ ድፍረት - አዲስ ጠቀሜታ አግኝተዋል።
“የራስን ሕሊና መከተል ከሁሉ የላቀ ጥሪ ነው” የሚለው የኮንፊሺየስ መልእክት፣ ለዘመናችን ሰው መመሪያ ነው። በቴክኖሎጂ እድገትና በማኅበራዊ ለውጥ ግራ በሚጋባበት ወቅት፣ ኮንፊሺየስ የሚያስተምረን ወደ መሠረታዊ የሰው ልጅ እሴቶች - ፍቅር፣ እውነት፣ ፍትሕ - መመለስ ነው።
የአናሌክትስ ዘላለማዊ ጥበብ በዚህ አንድ አባባል ይጠቃለላል፡ “በቀጣይነት የሚማረው ደስ አይለውምን? ከሩቅ ጓደኞች ሲመጡ፣ ይህ ደግሞ ምን ያህል የሚያስደስት ነው!” ትምህርትና ጓደኝነት - እነዚህ ሁለት የሰው ልጅ መሠረታዊ ፍላጎቶች ናቸው፣ እናም ኮንፊሺየስ እነዚህን በማዕከል በማድረግ፣ የሰው ልጅን ልብ ነክቷል።
